| sa elemente biogjene? | Prej të gjitha elementeve
kimike që gjenden në natyrë vetëm 27 marrin pjesë në ndertimin e
komponimeve kimike të botës së gjallë. Këto elemente quhen elemente
biogjene ose bioelemente
Vetëm 27elemente janë biogjene. Mirëpo, pjesa më e madhe e botës së
gjalle eshtë e ndërtuar prej16elementeve kimike.
Një numër i madh i bịomalekulave janë komponime të karboni |
| Elementet që marrin pjesë në ndërtimin e shumicës së molekulave
organike janë ? | Elementet që marrin pjesë në ndërtimin e shumicës së molekulave
organike janë karboni, hidrogjeni, oksigjeni, azoti, fosfori dhe sulfuri.
NË grupine dytë bëjnë pjesë natriumi, kaliumi, magnezi, kalciumi dhe
klori. Këto marrin pjesë në procese të ndryshme metabolike, prandaj janë
të rëndësishme për mbajtjen' e jetës. K |
| ku marrin pjese Ca dhe Mg
grupi i trete | Kështu, p.sh., Ca dhe Mg marrin pjesë
nëndërtimin e ashtit. Pasi këto elemente gjenden në lëngjet trupore në formë
të joneve çuhen edhelelektrolite. |
| grupi i trete | NE grupin e tretë bëjnë pjesë edhe 16 elemente të tjera të cilat gjenden
në botën e gjallë në sasi minimale, prandaj edhe quhen mikroelemente ose
elemente në gjurmë. Këto janë: Fe, Cu, Zn, Mn, Co, J, Mo, V, Ni, Cr, F
Se, Si, Sn, B, As. Edhe pse këto elemente gjenden në sasi të vogla janë të
rëndësishme për jetë, prandaj quhen elemente esenciale. Në përgjithësi
substanca esenciale quhen ato substanca të cilat organizmi i njeriut nuk
mund t'i krijojë e të cilat i siguron përmes ushqimit. |
| Bota è gjallë si dallohet nga botajo e gjallë | Bota è gjallë dallohet nga botajo e gjallë me përbërjen e vet kimike.
Pjesëmarrja dhe llojii elementeve kimike në botën e gjąllë dallohet
mjaft nga natyra e vdekur. Kështu 99% të materies së gjallë e përbën
hidrogjeni, oksigjeni, karboni dhe azoti, ndërsa 88% të natyrës së vdekur e
ndërton oksigjeni, silici, alumini dhe hekuri. |
| cka janë biomolekulat | biomolekulat janë polimer të molekulave të vogla organike. |
| cka ndertohet nga bioelementet | Në botën e gjallë bioelementet rrallë herë ndodhen në gjendje elementare
(të lirë). Qeliza prej këtyp elementeve - bioelementeve (C,H,O,N) ndërton
molekula të veçanta, të cilat quhen molekula biologjike ose biomolekula. |
| makromolekulat? | Biomolekulat mund të jenë me ndërtim shumë të thjeshtë, siç është p.sh. uji, ose
me ndërtim shumë të ndërlikuar, siç janë komponimet e ndryshme organike.
Biomolekulat me masë të vogël molekulare quhen mikromolekula, ndërsa ato
me masë tëË madhe molekulare quhen makromolekula.
Makromolekulat janëë substanca polimere (biopolimer) sepsejane te ndertuara nga njesi me te vogla qe quhen monomere. |
| substanca polimere - monomeret e tyre | proteinat - Aminoacidet
Polisaharidet -
MoIosaharide
Acidet nukleike -
Nukleotide |
| biomakromolekulat | Per procese jetësore janë të rëndësishme komponimet organike të cilat
merren me ushqim ose sintetizohen në organizëm. Me lidhjen e biomoleku-
lave krijohen molekulat e měëdha - biomakromolekulat me ndërtim dhe
funksion të ndryshëm. Biomakromolekualat më të rëndësishme janě proteinat,
lipidet acidet nukleikethepolisaharidet |
| disa makromolekula? | Biomolekulat lidhen ndërmjet vete dhe ndërtojnë komplekse makromo-
lekulash, siç janë p.sh. lipoproteinat, kromozomet, sistemet multienzima-
tike |
